Kiedy przemoc jest znęcaniem się?
Znęcanie się jest jednym z najbardziej powszechnych przestępstw w Polsce. Może ono przybrać formę zarówno przemocy fizycznej, jak i psychicznej. Przestępstwo znęcania się z art. 207 k.k. jest również często spotykane w pracy socjalnej, jako że pracownicy socjalni obejmują ochroną rodziny, w których nierzadko występuje przemoc.
„Wieloletnia praktyka wymiaru sprawiedliwości wskazuje, że ofiarami przestępstwa (…) są w znacznej większości wypadków członkowie rodziny, a wśród nich przeważnie żona i dzieci, a więc osoby, którym sprawca – z natury łączącej go z nimi więzi rodzinnej i z mocy prawa – obowiązany jest świadczyć pomoc oraz działać dla ich dobra” (uchwała SN z 9.6.1976 r., VI KZP 13/75, OSNKW 1976, Nr 7–8, poz. 86).
Zgodnie z treścią art. 207 k.k.:
– Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 (§ 1).
– Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą nieporadną ze względu na jej wiek, stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8 (§ 1a).
– Jeżeli czyn określony w § 1 lub 1a połączony jest ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10 (§ 2). Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1-2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 15 (§ 3).
Biorąc pod uwagę powyższe, ofiarami znęcania mogą być także osoby spoza kręgu osób najbliższych, jeśli zaistniał stosunek zależności bądź jeśli pokrzywdzony był osobą nieporadną.
„Stosunek zależności to taki stan, w którym sytuacja jednej osoby (materialna, zdrowotna lub choćby tylko psychiczna) uzależniona jest od sprawcy. Stosunek zależności zachodzi wówczas, gdy pokrzywdzony nie jest zdolny, z własnej woli, przeciwstawić się znęcaniu i znosi je z obawy przed pogorszeniem swoich dotychczasowych warunków.” (A. Grześkowiak, K. Wiak (red.), Kodeks karny. Komentarz. Wyd. 8, Warszawa 2024).
Z kolei do kręgu osób najbliższych należą: małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu (art. 115 § 11 k.k.).
„Istota tego czynu została (…) zawarta w czasownikowym znamieniu „znęca się”, które jest jednak pojęciem szerokim i niedookreślonym i może obejmować różne sposoby zachowania się sprawcy. Katalog tych zachowań jest zatem otwarty i wymaga każdorazowej wnikliwej oceny stanu faktycznego” (D.J. Sosnowska, Przestępstwo znęcania się, s. 60).
Zgodnie z poglądem Sądu Najwyższego wyrażonym w wyroku Izby Karnej z dnia 8 lutego 1982 r. II KR 5/82, znęcanie „oznacza działanie albo zaniechanie polegające na umyślnym zadawaniu bólu fizycznego lub dolegliwych cierpień moralnych, powtarzających się albo jednorazowym, lecz intensywnym i rozciągniętym w czasie. Cechą podmiotową znęcania się jest jego umyślność, wyrażającą się w chęci wyrządzania krzywdy fizycznej lub moralnej, dokuczania, poniżania – obojętnie z jakich pobudek” (wyrok SN z 8.2.1982 r., II KR 5/82, OSNPG 1982, Nr 8, poz. 114).
W przypadku, gdy ofiarą znęcania się jest osoba dorosła, do ustalenia znamion przestępstwa znęcania się z art. 207 k.k. należy stosować obiektywne i racjonalne kryteria oceny, którymi posługują się ludzie o „właściwym stopniu socjalizacji”, „wrażliwi na krzywdę” innych. „O przyjęciu znęcania się rozstrzygają więc społecznie akceptowane wartości wyrażające się w normach etycznych i kulturowych” (M. Szewczyk, w: A. Zoll, KK. Komentarz. Część szczególna, t. 2, 2006, s. 722)
Warto podkreślić, że należy posługiwać się dodatkowymi kryteriami przy ocenie przypadków znęcania się, jeśli ofiarą jest dziecko, które ma inny próg odczuwania bólu fizycznego i cierpień psychicznych niż osoba dorosła. Na odczucia dziecka ma wpływ jego rozwój fizyczny i emocjonalny, a także sam wiek.
Warunki typów kwalifikowanych „znęcania się”, opisanych w art. 207 § 1a, § 2, § 3 k.k.:
– „Pojęcie „szczególnego okrucieństwa” ma charakter ocenny. Winno być odnoszone do zachowania wyjątkowo drastycznego i odrażającego, przy czym znamieniem kwalifikującym jest nie samo „okrucieństwo” (zwykłe okrucieństwo), lecz okrucieństwo „szczególne”, które jest określeniem stopniowalnym tego znamienia.” (wyr. SA w Krakowie z 11.7.2012 r., II AKa 99/12, KZS 2012, Nr 7–8, poz. 51);
– „W wypadku kwalifikowanego znęcania się, o którym mowa w art. 207 § 3 KK, oprócz ustalenia związku przyczynowego między aktami znęcania się a targnięciem się ofiary na swoje życie, niezbędne jest ponadto ustalenie, że sprawca tego przestępstwa następstwa swojego czynu co najmniej mógł przewidzieć.” (wyrok SN z 3.6.2004 r., V KK 13/04, OSNwSK 2004, Nr 1, poz. 1067);
– „Oceniając kwestię możliwości i powinności przewidywania przez skazanego następstw swojego czynu, należy mieć na uwadze, iż decydować o tej ocenie będą takie okoliczności, jak właściwości osobiste skazanego, środowisko, w jakim dokonał przestępstwa, częstotliwość i intensywność znęcania się nad ofiarą, jej reakcję na to znęcanie, a także stan psychiczny, w jakim się wówczas znajdowała.„ (wyrok SN z 3.6.2004 r., V KK 13/04, OSNwSK 2004, Nr 1, poz. 1067).
Czy temat prawnych aspektów przeciwdziałania
przemocy domowej Państwa interesuje?
Jeśli tak, serdecznie zapraszamy do zamówienia wideoszkolenia:
„Prawne aspekty przeciwdziałania przemocy domowej
w oparciu o wytyczne ministerstwa”.
Na naszym wideoszkoleniu, prawnik Sylwia Juźwiak szczegółowo:
– przedstawia przepisy prawne z zakresu przeciwdziałania przemocy domowej;
– omawia uchwały/orzeczenia Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, administracyjnych, pomocne do stosowania w pracy socjalnej;
– prezentuje komentarze doktryny prawa do w/w przepisów prawnych;
– przedstawia stanowiska prawne Ministerstw.
Zapraszamy do kontaktu, aby zamówić wideoszkolenie:
tel.: 572 262 612
e-mail: anna.szopa@szkolenia.expert