Przemoc domowa a przestępstwo.
W jakich przepisach szukać zagadnień przemocy domowej? Najistotniejszy akt prawny regulujący tę tematykę to Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy domowej (Dz.U. z 2024 r., poz. 424 z późn. zm.). Zagadnienia przemocy prawnej podejmowane są jednak w szeregu innych ustaw, rozporządzeń, np.:
– Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 września 2023 r. w sprawie procedury „Niebieskiej Karty” oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta” (Dz.U. z 2023 r. poz. 1870);
– Kodeks karny (Dz.U. z 2024 r., poz. 17 z późn. zm.);
– Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 2024 r., poz. 37);
– Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. z 2023 r., poz. 2809);
– Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 2023 r., poz. 1550 z późn. zm.);
– Rządowy Program Przeciwdziałania Przemocy Domowej na lata 2024-2030 (Uchwała nr 205 Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2023 r. – M.P. z 2023 r., poz.1232);
– Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz.U. z 2024 r., poz. 145 z późn. zm.).
Przykładowo, Kodeks Karny zawiera szereg przepisów prawnych obejmujących te normy prawne, które systematyzują niedozwolone zachowania. W pracy socjalnej wielokrotnie należy nie tylko umieć określić, czy dane zachowanie jest formą przemocy, ale także potrafić wstępnie osądzić, czy stanowi ono przestępstwo.
Warto wiedzieć, że odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia (art. 1 § 1 k.k.). Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma (art. 1 § 2 k.k.). Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu (art. 1 § 3 k.k.).
Przestępstwo jest zbrodnią albo występkiem (art. 7 § 1 k.k.). Zbrodnią jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą (art. 7 § 2 k.k.). Występkiem jest czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych albo powyżej 5000 złotych, karą ograniczenia wolności przekraczającą miesiąc albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc (art. 7 § 3 k.k.).
Jakie są najczęściej spotykane przestępstwa w pracy socjalnej? Wymieniając zgodnie z numeracją kodeksu karnego, są to:
- doprowadzenie do samobójstwa (art. 151 k.k.), ciężki uszczerbek na zdrowiu (art. 156 k.k.). średni i lekki uszczerbek na zdrowiu (art. 157 k.k.), narażenie człowieka na niebezpieczeństwo (art. 160 k.k.), bezprawne pozbawienie wolności (art. 189 k.k.), groźba karalna (art. 190 k.k.), uporczywe nękanie/kradzież tożsamości (art. 190a k.k.), zmuszanie do określonego zachowania/utrudnianie korzystania z lokalu mieszkalnego (art. 191 k.k.), naruszenie intymności seksualnej (art. 191a k.k.);
- zgwałcenie i wymuszenie czynności seksualnej (art. 197 k.k.), seksualne wykorzystanie niepoczytalności lub bezradności (art. 198 k.k.), seksualne wykorzystanie stosunku zależności lub krytycznego położenia (art. 199 k.k.), seksualne wykorzystanie małoletniego (art. 200 k.k.), elektroniczna korupcja seksualna małoletniego (art. 200a k.k.);
- bigamia (art. 206 k.k.), znęcanie się (art. 207 k.k.), rozpijanie małoletniego (art. 208 k.k.), niealimentacja (art. 209 k.k.), porzucenie małoletniego lub osoby nieporadnej (art. 210 k.k.), uprowadzenie małoletniego lub osoby nieporadnej (art. 211 k.k.), nielegalna adopcja (211a k.k.).
„Jednym z podstawowych zadań prawa karnego w zakresie prawidłowego funkcjonowania rodziny jest doprowadzenie do ograniczenia lub całkowitego wyeliminowania przemocy z życia rodzinnego” (A. Grześkowiak, K. Wiak (red.), Kodeks karny. Komentarz. Wyd. 8, Warszawa 2024).
Podczas pracy socjalnej, szczególnie podczas oceny, czy dane zachowanie podpada pod przemoc domową, należy uwzględnić, że nie każde zachowanie stanowiące przemoc domową będzie stanowić przestępstwo i na odwrót.
Z czego to wynika? Z różnic pomiędzy definicją przemocy domowej a zasadami odpowiedzialności karnej. Zgodnie z art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy domowej, przez przemoc domową należy rozumieć: jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie, wykorzystujące przewagę fizyczną, psychiczną lub ekonomiczną, naruszające prawa lub dobra osobiste osoby doznającej przemocy domowej, w szczególności:
a) narażające tę osobę na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia lub mienia,
b) naruszające jej godność, nietykalność cielesną lub wolność, w tym seksualną,
c) powodujące szkody na jej zdrowiu fizycznym lub psychicznym, wywołujące u tej osoby cierpienie lub krzywdę,
d) ograniczające lub pozbawiające tę osobę dostępu do środków finansowych lub możliwości podjęcia pracy lub uzyskania samodzielności finansowej,
e) istotnie naruszające prywatność tej osoby lub wzbudzające u niej poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia, w tym podejmowane za pomocą środków komunikacji elektronicznej.
Z kolei, „odpowiedzialność karna oznacza konsekwencje prawnokarne, które powinien ponieść ten, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Podstawą odpowiedzialności karnej jest – w świetle art. 1 § 1 KK – wyczerpanie przez podmiot odpowiedzialności swoim czynem ustawowych znamion określonej normy prawa karnego typizującej przestępstwo” (A. Grześkowiak, K. Wiak (red.), Kodeks karny. Komentarz. Wyd. 8, Warszawa 2024). Należy przez to rozumieć, że okoliczność, czy dane zachowanie stanowiące przemoc domową stanowi zachowanie zabronione przez kodeks karny, zależy od tego, czy zachowanie to wyczerpie znamiona konkretnego czynu zabronionego.
Zeszpół szkolenia.expert serdecznie zaprasza Państwa
na zdobywające wiele pochlebnych recenzji szkolenie:
Prawne aspekty przeciwdziałania przemocy domowej
w oparciu o wytyczne ministerstwa cz. II
Termin: 13.11.2024 r.
Szkolenie poprowadzi niekwestionowany autorytet w branży pomocy społecznej:
prawnik Sylwia Juźwiak
Formularz rejestracyjny: kliknij tutaj