[wokanda] WSA: autyzm – czy to zaburzenie psychiczne? / klasyfikacja ICD-11 nie obowiązuje!

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku w dniu 4 czerwca 2025 r. wydał ważny dla MOPS wyrok w sprawie o sygn. akt II SA/Gd 92/25.

– Sąd jednoznacznie przyjął, że klasyfikacja chorób ICD-11 jeszcze nie obowiązuje w polskim porządku prawnym.

– Sąd podkreślił ponadto, że organy administracji nie mają wiedzy i uprawień do tego, aby kwestionować diagnozy lekarskie, wykazane w stosownych zaświadczeniach.

– Istotne z uzasadnienia wyroku jest także wyjaśnienie, że przepisu § 2 pkt 5 rozporządzenia w sprawie SUO nie można rozumieć w ten sposób, że fakt zapewnienia dziecku zajęć, o których mowa w tym przepisie, w ramach innego systemu, wyklucza zupełnie możliwość przyznania SUO, bowiem mimo takiej dostępności, usługi mogą być konieczne ze względu na inny wymiar.

„Sądowej kontroli w niniejszej sprawie poddano decyzję SKO z 5 grudnia 2024 r. oraz poprzedzającą ją decyzję Kierownika GOPS w Kartuzach, wydaną z upoważnienia Burmistrza Gminy Kartuzy, z 16 października 2023 r. o odmowie przyznania skarżącej pomocy społecznej w formie specjalistycznych usług opiekuńczych dla córki i syna.”

Sąd uchylił obie decyzje. Jak wskazał, „organy dokonały bowiem nieprawidłowej interpretacji art. 50 ust. 2 u.p.s. i § 2 pkt 5 rozporządzenia SUO uznając, że przyznanie opisanych w tych przepisach usług jest możliwe wyłącznie dla dzieci posiadających zaświadczenie lekarza stwierdzające, że są zaburzone psychicznie oraz dzieci legitymujących się orzeczeniem o potrzebie zajęć rewalidacyjno – wychowawczych wydawanym przez poradnie psychologiczno – pedagogiczne.

Z kolei z naruszeniem art. 80 k.p.a. oceniły też przedłożone dowody, w szczególności zaświadczenia lekarza psychiatry, wykraczając poza swoje kompetencje, kwestionując dokonaną w nich diagnozę i stwierdzając, że autyzm nie jest zaburzeniem psychicznym. W konsekwencji tych naruszeń organ I instancji nieprawidłowo zastosował art. 50 § k.p.a. i wezwał wnioskodawczynię do dostarczenia zaświadczenia lekarza psychiatry lub neurologa, z którego wynikać będzie jednoznacznie, że dzieci są zaburzone psychicznie, a wobec nieprzedłożenia takich dokumentów, odmówił przyznania wnioskowanych usług. Takie działanie stanowiło też nieuzasadnione odstąpienie od dotychczasowej praktyki orzeczniczej wobec wcześniejszych wniosków skarżącej, naruszające zaufanie strony do organów władzy publicznej.

Z tych względów Sąd, działając na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c w związku z art. 135 p.p.s.a., uchylił zaskarżoną decyzję Kolegium oraz poprzedzającą ją decyzję Burmistrza z 16 października 2024 r.”

Szersze wyjaśnienie z uzasadnienia Sądu:

„Podstawą odmowy było uznanie przez organy, że dzieci skarżącej nie cierpią na zaburzenia psychiczne, wykazane stosownym zaświadczeniem lekarza psychiatry, które uprawniałyby do ubiegania się o przedmiotową pomoc oraz nie legitymują się orzeczeniem o potrzebie zajęć rewalidacyjno – wychowawczych.” Zdaniem Sądu taki pogląd organów narusza zarówno przepisy prawa materialnego, jak i procesowego (…).

Zgodnie z art. 50 ust. 2 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2024 r., poz. 1283 ze zm.), dalej jako „u.p.s.”, usługi opiekuńcze lub specjalistyczne usługi opiekuńcze mogą być przyznane również osobie, która wymaga pomocy innych osób, a rodzina, a także wspólnie niezamieszkujący małżonek, wstępni, zstępni nie mogą takiej pomocy zapewnić. Specjalistyczne usługi opiekuńcze, zgodnie z ust. 4, są to usługi dostosowane do szczególnych potrzeb wynikających z rodzaju schorzenia lub niepełnosprawności, świadczone przez osoby ze specjalistycznym przygotowaniem zawodowym. (…)

Zgodnie z § 2 rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej z dnia 22 września 2005 r. (Dz.U. z 2024 r., poz. 816), Minister wskazał rodzaje specjalistycznych usług opiekuńczych przewidując m.in. usługi w formie zapewnienia dzieciom i młodzieży z zaburzeniami psychicznymi dostępu do zajęć rehabilitacyjnych i rewalidacyjno-wychowawczych, w wyjątkowych przypadkach, jeżeli nie mają możliwości uzyskania dostępu do zajęć, o których mowa w art. 7 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2024 r., poz. 917), dalej jako „u.o.z.p.”.

Z treści tych przepisów (…) wynika, że SUO w formie zajęć rewalidacyjno – wychowawczych jest możliwe dla osób z zaburzeniami psychicznymi i tylko w wyjątkowych wypadkach, gdy dostęp do takich zajęć nie jest możliwy w ramach innych systemów. Należy bowiem zauważyć, że zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze są realizowane w ramach kilku odrębnych systemów: pomocy społecznej – co jest regulowane przez u.p.s. oraz rozporządzenie w sprawie s.u.o., ochrony zdrowia – ustawa o ochronie zdrowia psychicznego, oraz oświaty (ustawa z dnia 16 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe; rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym). (…)”.

W odniesieniu do stanu faktycznego, „zdaniem Sądu, nieprawidłowe są wnioski organów, że w przedmiotowej sprawie dzieci wnioskodawczyni mają dostęp do zajęć, o których mowa w art. 7 u.o.z.p., a zatem zasadna jest już na tej podstawie odmowa, gdyż wymiar, w jakim zajęcia są realizowane w placówkach oświaty, nie wypełnia zaleceń lekarskich i tym samym aktualizuje się zasada subsydiarności pomocy społecznej. Natomiast przepisu § 2 pkt 5 rozporządzenia w sprawie SUO nie można rozumieć w ten sposób, że fakt zapewnienia dziecku zajęć, o których mowa w tym przepisie, w ramach innego systemu, wyklucza zupełnie możliwość przyznania SUO, bowiem mimo takiej dostępności, usługi mogą być konieczne ze względu na inny wymiar, jak ma to miejsce w rozważanym wypadku.

Po drugie, organy poddały w wątpliwość okoliczność, że dzieci wnioskodawczyni cierpią na zaburzenia psychiczne, wobec czego – ich zdaniem – zasadne stało się żądanie przedłożenia przez stronę aktualnych zaświadczeń wprost stwierdzających, że dzieci są zaburzone psychiczne oraz orzeczenia o potrzebie zajęć rewalidacyjno – wychowawczych.”

Sąd pokreślił, odnosząc się do powyższego, „że organy administracji nie mają wiedzy i uprawień do tego, aby kwestionować diagnozy lekarskie, wykazane w stosownych zaświadczeniach. Tymczasem w swoim uzasadnieniu Kolegium podjęło szeroką polemikę z treścią zaświadczeń lekarza psychiatry z 2 maja 2024 r., w których u dzieci zdiagnozowano autyzm (kod F84.0) oraz u córki dodatkowo nadpobudliwość ruchową z deficytem uwagi (F90), próbując wykazać, że nie jest to zaburzenie psychiczne, tylko zaburzenie rozwoju, które nie uprawnia do korzystania z SUO w ramach pomocy społecznej. (…) Co więcej, Kolegium opierało swoje tezy o nową klasyfikację chorób ICD-11, która jednakże jeszcze nie obowiązuje w polskim porządku prawnym. Nie ma więc znaczenia, że według nowej klasyfikacji całościowe zaburzenia rozwoju (F84) zostały połączone w jedną kategorię zaburzeń ze spektrum autyzmu, albowiem klasyfikacja ta nie ma mocy prawnej. Zgodnie z komunikatem Ministerstwa Zdrowia, od dnia 1 stycznia 2022 r. jedenasta rewizja Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób dla Statystyki Śmiertelności i zachorowalności (ICD-11) obowiązuje jako klasyfikacja międzynarodowa. Polska, podobnie jak inne kraje, ma około pięcioletni okres na wdrożenie tej rewizji klasyfikacji i dostosowanie jej do systemu krajowego. (…) Decyzja o dacie oficjalnego wprowadzenia w życie w Polsce ICD-11 zostanie podjęta po stwierdzeniu, że system opieki zdrowotnej jest gotowy na jej wdrożenie. (…) Informacja o terminie wdrożenia będzie podana do publicznej wiadomości z odpowiednim wyprzedzeniem. (…) Ponadto, niezależnie od faktu, że powoływana przez Kolegium klasyfikacja ICD-11 nie obowiązuje, nadal zaburzenia ze spektrum autyzmu i razem z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi znalazły się w rozdziale pn. Zaburzenia psychiczne, behawioralne i nieprorozwojowe.”

„W związku z w tym, w ocenie Sądu, podstawą do żądania zaświadczenia stwierdzającego, że dzieci są zaburzone psychicznie, nie mogło być samowolne zakwestionowanie przez organ diagnozy medycznej wydanej dla dzieci wnioskodawczyni. Również żaden przepis prawa nie wskazuje, że dla potrzeb SUO z pomocy społecznej wymagane jest inne zaświadczenie, niż zaświadczenie lekarza zlecające specjalistyczne usługi opiekuńcze. Domagając się takiego dodatkowego zaświadczenia organy nie dostrzegły rozdzielności systemów wsparcia dzieci z zaburzeniami psychicznymi realizowanymi na gruncie oświaty i pomocy społecznej, choć wcześniej, przy ocenie, czy możliwe jest realizowane zajęć w ramach innych systemów, tę rozbieżność akcentowały. Rozdzielność ta ma natomiast ten skutek, że w przypadku zajęć rewalidacyjno-wychowawczych w ramach pomocy społecznej, wystarczające jest zlecenie specjalistycznych usług opiekuńczych wystawione przez lekarza specjalistę. Taki też wzór udostępnia MOPS w Kartuzach i na takim wzorze wystawiono zaświadczenia z 2 maja 2024 r. Nie ma zaś potrzeby stwierdzania osobnym zaświadczeniem, że osoba wymagająca pomocy jest zaburzona psychicznie, gdyż w zaświadczeniu zlecającym lekarz psychiatra dokonuje właściwej diagnozy zaburzenia psychicznego. (…)

Natomiast dopiero w przypadku zajęć rewalidacyjno – wychowawczych w ramach systemu oświaty i systemu ochrony zdrowia, wymagane jest orzeczenie o potrzebie zajęć rewalidacyjno – wychowawczych wydane przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno – pedagogicznych, w tym publicznych poradniach specjalistycznych, zgodnie z przepisami w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych. (…)

W związku z rozdzielnością systemów dotyczących zajęć rewalidacyjnych i rewalidacyjno – wychowawczych z oświaty i zajęć rewalidacyjno – wychowawczych w ramach pomocy społecznej, nie można stosować restrykcji i wymogów z jednego systemu w drugim, jak uczyniono to w niniejszej sprawie (…).”