Co to jest obrona konieczna?

Nie popełnia przestępstwa, kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni, bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem (art. 25 § 1 k.k.). Zatem obrona konieczna jako kontratyp stanowi okoliczność wyłączającą karną bezprawność czynu. W praktyce, powyższa zasada sprowadza się do tego, że jeśli ten, kto broni się w warunkach obrony koniecznej, wypełni znamiona czynu zabronionego, to jego zachowanie będzie legalne, tj. zgodne z prawem i nie będzie stanowiło przestępstwa. Tym samym sprawca czynu jako broniący się w warunkach obrony koniecznej nie będzie mógł być pociągnięty do odpowiedzialności karnej.

Jakie są przesłanki obrony koniecznej?

1. zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem,

2. bezprawność i bezpośredniość zamachu,

3. odpieranie zamachu,

4. konieczność obrony,

5. współmierność sposobu obrony do stopnia niebezpieczeństwa zamachu.

Aby wyjaśnić sens powyższych przesłanek, w pierwszej kolejności należy zaznaczyć, że zasadność zastosowania obrony koniecznej, rozważa się wyłącznie wówczas, kiedy broniący się dopuścił się przestępstwa.  Co do zaś stricte przesłanek obrony koniecznej, jako zamach przez doktrynę prawa traktowane jest każde niebezpieczne zachowanie się człowieka (zarówno działanie, jak i zaniechanie), które narusza bądź prowadzi do naruszenia cudzych dóbr chronionych prawem. Bezprawność z kolei odnosi się do czynów, które nie zostały podjęte na podstawie i w granicach obowiązującego prawa. Bezpośredniość zaś oznacza wysoki stopień prawdopodobieństwa naruszenia cudzych dóbr chronionych prawem (R.A. Stefański (red.), Kodeks karny. Komentarz. Wyd. 6, Warszawa 2023).

Co do odpierania zamachu, „dla przyjęcia obrony koniecznej wymagane jest zaistnienie elementów o charakterze subiektywnym (podmiotowym). Nie wystarczy więc, że dana osoba obiektywnie odpiera bezpośredni i bezprawny zamach na dobro prawne. Musi ona bowiem dodatkowo mieć świadomość tego zamachu i podejmować czynności obronne z zamiarem jego odparcia.” (R.A. Stefański (red.), Kodeks karny. Komentarz. Wyd. 6, Warszawa 2023).

Co do konieczności obrony koniecznej, odnosi się ona w sposób szeroki do wszystkich okoliczności związanych z obroną. Doktryna prawa wiąże obronę konieczną „m.in. z takimi zagadnieniami, jak: samoistność (subsydiarność) obrony koniecznej, proporcjonalność zaatakowanych i naruszanych w wyniku obrony dóbr prawnych, proporcjonalność siły zamachu i siły zastosowanej obrony, współczesność i współmierność obrony (A. Krukowski, Węzłowe, s. 47–48; W. Wolter, Nauka, s. 172–173). Warto wyjaśnić, że samoistność oznacza, że „zaatakowana osoba nie ma obowiązku wykorzystania innych możliwości uniknięcia bezpośredniego i bezprawnego zamachu, zanim przystąpi do jego odparcia i naruszenia dóbr prawnych napastnika”. (R.A. Stefański (red.), Kodeks karny. Komentarz. Wyd. 6, Warszawa 2023).

Co w razie przekroczenia granic obrony koniecznej?

1. W razie przekroczenia granic obrony koniecznej, w szczególności gdy sprawca zastosował sposób obrony niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia (art. 25 § 2 k.k.).

2. Nie podlega karze, kto przekracza granice obrony koniecznej, odpierając zamach polegający na wdarciu się do mieszkania, lokalu, domu albo na przylegający do nich ogrodzony teren lub odpierając zamach poprzedzony wdarciem się do tych miejsc, chyba że przekroczenie granic obrony koniecznej było rażące (art. 25 § 2a k.k.).

3. Nie podlega karze, kto przekracza granice obrony koniecznej pod wpływem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu (art. 25 § 3 k.k.).

Co to jest stan wyższej konieczności?

Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego. Nie popełnia przestępstwa także ten, kto, ratując dobro chronione prawem w warunkach określonych powyżej, poświęca dobro, które nie przedstawia wartości oczywiście wyższej od dobra ratowanego – tej zasady nie stosuje się, jeśli sprawca poświęca dobro, które ma szczególny obowiązek chronić nawet z narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste (art. 26 § 1, 2 i 4 k.k.).

„W ramach stanu wyższej konieczności można uchylać bezpośrednie niebezpieczeństwo grożące jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem. Takie sformułowanie tego przepisu pozwala na stosowanie omawianej instytucji do ratowania w zasadzie wszystkich dóbr, oczywiście o ile podlegają one ochronie prawnej. Nie ma przy tym znaczenia, czy ochronę tę zapewniają przepisy prawa karnego, cywilnego, czy też innej jego gałęzi.” (R.A. Stefański (red.), Kodeks karny. Komentarz. Wyd. 6, Warszawa 2023).

Celnie wyjaśnia R.A. Stefański, że „z wyłączeniem przestępności zachowania w warunkach stanu wyżej konieczności będziemy mieli do czynienia jedynie wówczas, gdy poświęcenie dobra prawnego było jedyną możliwością zapobieżenia ujemnym następstwom bezpośrednio grożącego niebezpieczeństwa. Natomiast, gdyby istniała jakakolwiek inna alternatywa uniknięcia tych następstw, należałoby z niej skorzystać, a nie uchybiać innemu dobru chronionemu prawem. Trzeba jednak podkreślić, że to alternatywne rozwiązanie musi być realne, a ponadto powinno się charakteryzować podobną skutecznością do tego, które polega na poświęceniu innego dobra prawnego.” (R.A. Stefański (red.), Kodeks karny. Komentarz. Wyd. 6, Warszawa 2023).

Jakie są przesłanki stanu wyższej konieczności?

1. bezpośrednie niebezpieczeństwo, grożące jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem;

2. brak możliwości uniknięcia niebezpieczeństwa niżli przez poświęcenie innego dobra chronionego prawem;

3. celem poświęcenia tego dobra jest uchylenie niebezpieczeństwa;

4. dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego bądź nie przedstawia wartości oczywiście wyższej od dobra ratowanego.

Co w razie przekroczenia granic stanu wyższej konieczności?

W razie przekroczenia granic stanu wyższej konieczności, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia (art. 26 § 3 k.k.).

A jeżeli wystąpi błąd co do znamion?

1. Nie popełnia przestępstwa, kto pozostaje w usprawiedliwionym błędzie co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego (art. 28 § 1 k.k.).

2. Odpowiada na podstawie przepisu przewidującego łagodniejszą odpowiedzialność sprawca, który dopuszcza się czynu w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność stanowiąca znamię czynu zabronionego, od której taka łagodniejsza odpowiedzialność zależy (art. 28 § 2 k.k.).

    

Jak wygląda sytuacja w przypadku błędnego przekonania o okoliczności wyłączającej bezprawność albo winę?

1. Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność albo winę;

2. jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary (art. 29 k.k.).

Co w przypadku nieświadomości bezprawności?

1. Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionej nieświadomości jego bezprawności;

2. jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary (art. 30 k.k.).

Co do niepoczytalności i poczytalności ograniczonej:

1. Nie popełnia przestępstwa, kto, z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem (art. 31 § 1 k.k.).

2. Jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary (art. 31 § 2 k.k.).

3. Przepisów § 1 i 2 nie stosuje się, gdy sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które przewidywał albo mógł przewidzieć (art. 31 § 2 k.k.).

Zapraszamy do udziału w organizowanym przez nas szkoleniu:

„Bezpieczeństwo osobiste pracownika socjalnego. Samoobrona pracowników socjalnych.”

Termin : 17.01.24 r., godz. 10.00

Rejestracja: FORMULARZ REJESTRACYJNY